Door Antoine Printz
Het sociale energietarief, dat automatisch een verlaagd tarief garandeert aan bepaalde huishoudens met een laag inkomen, staat momenteel centraal in de discussies over de toekomst ervan. In een context van budgetbeheersing duiken er voorstellen op om het te vervangen door meer gerichte steun, zoals bonussen. Maar verschillende belanghebbenden waarschuwen: elke hervorming moet de eenvoud en toegankelijkheid van het systeem behouden, anders dreigt de effectiviteit ervan voor de meest kwetsbare groepen af te nemen.
Misschien is het tijd om terug te keren naar wat het sociaal tarief eigenlijk is.
1 Werkingsprincipes
Het sociaal tarief is een waardevolle steunmaatregel die huishoudens of personen die aan bepaalde sociaaleconomische criteria voldoen, ondersteunt bij het betalen van hun energierekening, zowel voor gas als voor elektriciteit. Het sociaal tarief voor gas en elektriciteit, dat op federaal niveau is ingevoerd, heeft tot doel de rekeningen van de meest kwetsbare huishoudens te verlagen. Het is een verlaagd tarief dat over het hele grondgebied gelijk is, ongeacht de leverancier of netbeheerder. Dit tarief is automatisch van toepassing op bepaalde groepen, zoals begunstigden van het leefloon (RI), de GRAPA (Given Income Allowance) of bepaalde tegemoetkomingen voor gehandicapten.
Het sociaal tarief, dat elk kwartaal wordt berekend door de Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas (CREG), zou lager moeten blijven dan het commerciële aanbod op de markt. De CREG stelt een bedrag vast op basis van het laagste tarief dat op het moment van de berekening in heel België wordt waargenomen. Concreet komt dit neer op een verlaagd tarief, dat elk kwartaal wordt gereguleerd en berekend door de Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas (CREG). Deze berekening is gebaseerd op de laagste prijzen die op de Belgische markt worden gehanteerd, rekening houdend met drie essentiële elementen: de kosten van de energie zelf, de distributiekosten en de transportkosten. Deze wijze van vaststelling garandeert de begunstigden een voordelig tarief.
Er is ook een plafondmechanisme van kracht om te sterke prijsstijgingen te voorkomen en de impact van de volatiliteit op de energiemarkt te beperken. Zo mag het sociale tarief voor elektriciteit niet meer dan 10 % stijgen ten opzichte van het voorgaande kwartaal, of meer dan 20 % stijgen ten opzichte van het gemiddelde van de afgelopen vier kwartalen. Voor gas zijn de drempels vastgesteld op een maximale stijging van 15 % ten opzichte van het voorgaande kwartaal en 25 % ten opzichte van het gemiddelde van de afgelopen vier kwartalen.
Bovendien onderscheiden twee belangrijke verschillen het sociale tarief van traditionele contracten. Hoewel het de belangrijkste componenten bevat – namelijk de kosten voor gemak (d.w.z. de prijs van de energie zelf), netwerkkosten en bepaalde belastingen en accijnzen – zijn deze ook inbegrepen. Er zijn echter verschillende belastingvoordelen specifiek voor begunstigden. Ten eerste zijn bepaalde belastingen die normaal gesproken op standaardcontracten van toepassing zijn, uitgesloten. Ten tweede worden accijnzen tegen een verlaagd tarief toegepast.[1].
2 Vermindering van de energiekwetsbaarheid
Samen kunnen deze verschillende aanpassingen de totale factuur aanzienlijk verlagen. Het sociale tarief garandeert de begunstigden vrijwel altijd een van de laagste prijzen op de markt. Het biedt ook een stabieler kader, minder blootgesteld aan de plotselinge schommelingen op de energiemarkt, en vormt een belangrijk vangnet in een periode die gekenmerkt wordt door grote prijsonzekerheid.
Het recente rapport van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest over energietekort[2] toont duidelijk aan dat het sociaal tarief een sleutelrol speelt in het verlagen van de energiekosten van huishoudens met een laag inkomen, waardoor zij energiearmoede kunnen voorkomen. Dit systeem, dat de energierekeningen van de meest kwetsbare huishoudens aanzienlijk verlaagt, blijkt een essentieel beschermingsschild te zijn voor degenen die het risico lopen in een situatie van energie-uitsluiting terecht te komen. Het biedt een onmiddellijke oplossing voor stijgende energieprijzen, zoals die tijdens de recente crisis, door te zorgen voor stabiliteit in de dagelijkse kosten.
Het sociale tarief maakt energie niet alleen betaalbaarder, maar vermindert ook de impact van prijsstijgingen, waardoor huishoudens een zekere mate van voorspelbaarheid krijgen. Deze ondersteuning is vooral waardevol voor huishoudens die in slecht geïsoleerde huizen wonen, vaak te kampen hebben met hoge energiekosten, of voor huishoudens die zich door hun gezinssamenstelling of inkomen in een kwetsbare situatie bevinden.[3].
3 Conclusie
Vanuit dit perspectief gaat het sociaal tarief veel verder dan een eenmalige financiële steun. Het vormt een fundamentele hefboom voor sociale rechtvaardigheid en cohesie. Zoals de Nationale Bank van België stelt: "Het sociaal tarief (of de uitbreiding ervan) is dus een effectieve maatregel ter ondersteuning van kwetsbare gezinnen."[4]Het is deze dimensie van prijszekerheid die het zo'n waardevol instrument maakt voor huishoudens met een laag inkomen: ze weten dat ze een eerlijke, objectief berekende prijs betalen, zonder dat ze hoeven te jongleren met de soms ondoorzichtige aanbiedingen van de vrije markt. Door de meest kwetsbaren een minimum aan comfort en waardigheid te garanderen, is het een van de essentiële oplossingen om energiearmoede te bestrijden en een rechtvaardigere samenleving te creëren.
[1] Over de kwestie van accijnzen, zie het artikel op onze site: https://www.inforgazelec.be/fr/tva-6-et-accises-avantageux-pour-le-consommateur-de-gaz-et-delectricite/
[2] Joël Girès, “Energietekort in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest”, Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2025
[3] Over kwetsbaarheid op energiegebied, zie: https://www.inforgazelec.be/fr/bruxelles-vulnerabilite-energetique/
[4] Nationale Bank van België, verslag 2022, p.102
