Hoewel het sociale tarief momenteel het mikpunt is van bepaalde hervormingen, in naam van meer efficiëntie of beter budgetbeheer, blijven de zorgen toenemen. Maatschappelijke actoren, verenigingen en vakbonden luiden de noodklok: het verzwakken van dit mechanisme dreigt de meest kwetsbare huishoudens directe bescherming tegen energiearmoede te ontnemen. Want in een tijd waarin de energieprijzen onvoorspelbaar blijven en veel gezinnen moeite hebben om hun huis voldoende te verwarmen, blijft het sociale tarief een van de weinige concrete en automatische instrumenten die kunnen helpen de rekening te beheersen. Het idee om het systeem aan te passen – bijvoorbeeld door het te baseren op inkomen in plaats van op administratieve status – wint zeker terrein en verdient een debat.
Op 24 april nam de Kamer van Volksvertegenwoordigers Resolutie nr. 0195/005 over de hervorming van het sociale energietarief aan. De resolutie beveelt aan om het sociale tarief toe te kennen op basis van inkomen, in plaats van uitsluitend op basis van status. Ook wordt voorgesteld een glijdende schaal in te voeren om drempeleffecten te verminderen. Eén aanbeveling stuitte echter op aanzienlijke kritiek van verenigingen en vakbonden. De regering wordt opgeroepen om "in het kader van de hervorming van het sociale tarief te onderzoeken of het wenselijk is om het huidige systeem te vervangen door een modulaire bonus via de energierekening in combinatie met een energiecontract met het momenteel goedkoopste equivalente product van de leverancier."
Onder anti-armoedeorganisaties en voorstanders van sociale rechten wordt de hervorming, die gericht is op een betere gerichte steunverlening op basis van het werkelijke inkomen, over het algemeen toegejuicht. De invoering van een glijdende schaal wordt ook gezien als een belangrijke stap naar meer sociale rechtvaardigheid, door de drempeleffecten te beperken die huishoudens die dicht bij de armoedegrens leven vaak treffen.
Het idee om bonussen in te voeren wekt echter sterk wantrouwen bij deze belanghebbenden. Ze vrezen dat dit soort regelingen, die vaak complex zijn om te begrijpen en uit te voeren, de meest kwetsbaren niet ten volle ten goede zullen komen. Bonussen kunnen inderdaad moeilijk te verkrijgen zijn, vooral voor huishoudens in een precaire situatie die niet de tijd, informatie of middelen hebben om de nodige stappen te ondernemen. Bovendien garanderen deze eenmalige steunmaatregelen onvoldoende bescherming tegen plotselinge en terugkerende stijgingen van de energieprijzen.
Ook de vakbondswereld steekt haar zorgen niet onder stoelen of banken. Te beginnen met de CSC, die weliswaar erkent dat "de uitbreiding van het systeem naar werknemers met een laag inkomen positief is", maar vreest voor averechtse effecten als deze hervorming niet gepaard gaat met voldoende financiering. De vakbond uit haar bezorgdheid "aangezien het budget ongewijzigd blijft": "De implementatie van dit voorstel zal onvermijdelijk de situatie verslechteren van veel gezinnen die momenteel van het systeem profiteren. De invoering van een forfaitaire premie dreigt een kloof te creëren tussen de compensatie en de werkelijke behoeften. Bovendien vereist dit premiesysteem dat de consument een commercieel contract aangaat met een leverancier."[1]»
De bonus blijkt een aanzienlijk minder effectief instrument te zijn dan het sociale tarief zoals dat nu bestaat.[2]Dat laatste heeft een doorslaggevend voordeel: het betreft een gereguleerd tarief, dat streng wordt gecontroleerd door de autoriteiten.
openbaar en gemaximeerd om prijsstijgingen van kwartaal tot kwartaal te voorkomen. Het resultaat: het blijft in de overgrote meerderheid van de gevallen de meest voordelige optie op de markt. Maar bovenal, dit tarief
wordt automatisch toegepast op het gehele energieverbruik van het betreffende huishouden, zonder dat het huishouden hiervoor enige actie hoeft te ondernemen. Zo wordt gegarandeerd dat rekening wordt gehouden met de werkelijke behoeften van het huishouden.
Een bonussysteem is gebaseerd op een heel andere logica: het gaat ervan uit dat de consument een concurrerend aanbod op de vrije markt kan identificeren en accepteren – een lastige, zo niet ontoegankelijke, oefening voor veel kwetsbare huishoudens. Daarbij komt nog een belangrijke beperking: bonussen worden vaak achteraf betaald, wat een initiële kost met zich meebrengt die niet iedereen zich kan veroorloven, en waardoor er een kloof ontstaat tussen de uitgaven en de ontvangen ondersteuning.
Dit is in ieder geval een van de aandachtspunten die de CREG in een recent advies over de voorgestelde hervorming aankaartte. De Belgische energieregulator heeft duidelijk haar bedenkingen geuit bij het idee om het huidige sociale tarief te vervangen door een bonussysteem. Zij oordeelde dat deze formule niet langer zou toelaten "een contract te hebben tegen een van de goedkoopste prijzen, objectief berekend en een referentiepunt, maar een commercieel tarief dat duur zou kunnen zijn en het voordeel dat het geniet met het huidige sociale tarief zou verminderen.[3]"Met andere woorden: de bonuslogica zou de verantwoordelijkheid voor het vinden van het juiste contract overdragen aan de consument, met alle risico's van dien, vooral voor de minst toegeruste doelgroepen.
De uitdaging om de huidige berekeningsmethode, transparant en geïndexeerd aan de laagste tarieven, te handhaven, lijkt daarom centraal te staan in het debat. Want achter de technische problemen schuilt een concrete realiteit: die van de toegankelijkheid van betaalbare energie voor iedereen.
Kortom, het idee van een hervorming gebaseerd op bonussen kent geen gebrek aan tegenstanders of gefundeerde kritiek. In deze gespannen context, waarin de energiebehoefte steeds zwaarder drukt op de budgetten van de meest kwetsbare huishoudens, lijkt het noodzakelijker dan ooit om de effectiviteit en relevantie van het sociale tarief zoals dat nu bestaat te heroverwegen. Het is meer dan een eenvoudig steunmechanisme; het is voor velen een essentieel vangnet geworden.
[1] https://www.lacsc.be/actualite/actualites-et-communiques-de-presse/newsdetail/2025/04/30/tarif-social-energie-pourquoi-reformer-un-systeme-qui-fonctionne?t=1746608205947
[2] Zie ons artikel https://www.inforgazelec.be/het-sociaal-tarief/↗
[3] Advies (A) 2918 van de CREG van 26 november 2024 betreffende een ontwerp van wet tot uitbreiding van de doelgroep van het sociaal tarief voor energie (DOC 56 0041/001), overgemaakt aan de Kamer van Volksvertegenwoordigers op 26 november 2024.
