Welke toekomst voor het sociaal tarief in België?

Door Nicolas Per

De toekenning van het sociaal tarief ook op basis van het gezinsinkomen en niet alleen op basis van een categorie op basis van status? De CREG brengt advies uit over drie voorstellen tot hervorming van het sociaal tarief.

Het sociaal tarief: Effectieve bescherming voor kwetsbare huishoudens

Het sociaal tarief voor elektriciteit, gas of warmte is momenteel voorbehouden aan bepaalde categorieën personen of huishoudens die worden gedefinieerd op basis van hun statuut. Het doel is om de meest kwetsbare huishoudens te beschermen. Het is een verlaagd tarief dat is gereserveerd voor bepaalde categorieën huishoudens die gekoppeld zijn aan de toekenning van een uitkering: RIS, GRAPA, gehandicaptenuitkering. De Reguleringscommissie voor de Elektriciteit en het Gas (CREG) berekent dit sociale tarief driemaandelijks en zorgt ervoor dat het lager ligt dan dat van nieuwe contracten op de markt.

Tijdens de Covid-crisis en die van de energieprijzen werd de toekenning van het sociaal tarief uitgebreid tot begunstigden van de verhoogde interventie (BIM) van 1 februari 2021 tot 30 juni 2023.

Het sociale tarief vormt een essentieel instrument in de strijd tegen energiearmoede en beschermt honderdduizenden huishoudens[1] plotselinge stijgingen van de energieprijzen, die zouden kunnen leiden tot schulden en baanonzekerheid. Dit is de belangrijkste beschermingsmaatregel voor de meest precaire huishoudens in België.

Verschillende onderzoeken hebben de effectiviteit ervan tijdens de prijzencrisis aangetoond. De Nationale Bank van België benadrukte in haar studie uit 2022 zelfs de doeltreffendheid ervan[2], omdat het een essentiële maatregel is om huishoudens in moeilijkheden te ondersteunen. Gebaseerd op de resultaten van de laatste barometer van energiearmoede tijdens zijn hoorzitting in de Kamer[3]Pascale Taminiaux (Koning Boudewijnstichting) onderstreepte de beschermende rol van het sociaal tarief, vooral voor huishoudens met een laag inkomen. Volgens haar waren huishoudens met de laagste inkomens in 2022 dankzij het sociale tarief beter beschermd tegen de gevolgen van de crisis, in tegenstelling tot mensen wier inkomens zich in de twee bovenste decielen bevinden. Ook een FORBEG-studie[4] een vergelijking van het Belgische beschermingssysteem met dat van vier andere Europese landen (Duitsland, België, Frankrijk, Nederland en het Verenigd Koninkrijk) bevestigde dat het sociale tarief in België de beste bescherming biedt voor kwetsbare klanten onder de bestudeerde landen, nu de last van de energierekening op vergelijkbare niveaus voor kwetsbare huishoudens en huishoudens met een gemiddeld inkomen, waardoor hun energieverbruik aanzienlijk wordt verlaagd.

Sinds 1 juli 2023 en het einde van de toepassing ervan op BIM wordt het sociaal tarief echter alleen toegekend op basis van de aard van de inkomsten en niet op basis van hun bedrag. Dit creëert ongelijkheid tussen huishoudens met vergelijkbare inkomens, waarbij sommige recht hebben op het sociale tarief en andere niet. Organisaties als UNIA, MYRIA en de Federale Dienst voor de Strijd tegen Armoede[5] verwerp deze discriminerende behandeling, die in strijd is met het beginsel van gelijkheid en non-discriminatie. Om deze situatie te verhelpen bevelen zij aan om het sociale tarief toe te kennen op basis van het reële inkomen van huishoudens en niet alleen op verouderde belastinggegevens, dankzij de “ontwikkeling van instrumenten die het mogelijk maken om zo dicht mogelijk bij de huidige situatie van huishoudens te komen op het gebied van inkomen. In afwachting van deze veranderingen raden de organisaties aan om het sociale tarief toe te kennen aan mensen die profiteren van de BIM-status om bescherming zonder discriminatie te garanderen.

CREG-overleg om het sociaal tarief te hervormen

Op vraag van de federale minister van Energie bracht de CREG in 2023 advies (A)2530 uit over mogelijkheden om het sociale tarief te hervormen. Dit document onderzoekt verschillende mogelijkheden om de effectiviteit van het sociale tarief als beschermingsinstrument voor de meest kwetsbare huishoudens te verbeteren. Hij wijst in het bijzonder op de beperkingen bij de toewijzing van het sociale tarief op basis van de sociale status in plaats van op basis van de financiële middelen van huishoudens, en pleit voor de duurzaamheid van de toekenning ervan aan de begunstigden van de verhoogde interventie. Om de kosten van deze maatregel voor de staatsbegroting te beperken, stelt de CREG echter voor om deze te koppelen aan een inkomensplafond, namelijk dat van “BIM”, vastgelegd door het RIZIV.[6]. In dit advies worden ook andere mogelijkheden verkend, met name een dalend sociaal tarief afhankelijk van het inkomen of de toepassing van het sociaal tarief op een beperkt volume, enz. Ten gunste van een verlagend sociaal tarief stelt de CREG niettemin de voorwaarde van “de oprichting van een federale databank die het mogelijk maakt om degenen die recht hebben op inkomenscategorieën te associëren”.

Een jaar later, op 18 maart 2024, ontving de CREG een verzoek van de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers met als doel een advies uit te brengen over de volgende drie projecten voor hervorming van de sociale tarieven:

  • het wetsvoorstel betreffende de verankering van de verlenging van het sociaal tarief, ingediend door mevrouw Kim Buyst en anderen (Ecolo/Groen), daterend van 10 juni 2022.
  • de voorgestelde resolutie met betrekking tot de hervorming van het sociale tarief voor energie, ingediend door mevrouw Nahima Lanjri en anderen (cd&v), gedateerd 9 maart 2023.
  • de voorgestelde resolutie met betrekking tot de hervorming van het sociale tarief voor energie, ingediend door MM. Reccino Van Lommel en Kurt Ravyts (Vlaams Belang), daterend van 23 juni 2023.

De drie voorstellen hadden tot doel het sociale tarief te hervormen

Deze drie voorstellen betwisten het nut van het sociale tarief niet, maar stellen verbeteringen voor, waarbij rekening wordt gehouden met verschillen in behandeling tussen categorieën individuen. Ze delen echter niet dezelfde oriëntatie.

1. Wetsontwerp betreffende de verankering van de uitbreiding van het sociaal tarief
ECOLO/GROEN

Ecolo en Groen stellen voor om de tijdelijke verlenging van het sociale tarief voor begunstigden van de verhoogde interventie om te zetten in een permanente maatregel. Hun wetsvoorstel beoogt de continuïteit van deze steun voor deze categorie begunstigden te garanderen door artikel 10, 2e lid van dit besluit, dat voorziet in het beëindigen van deze tijdelijke verlenging, in te trekken.

2. Voorstel voor een resolutie betreffende de hervorming van het sociale tarief voor energie
CD&V

Het cd&v-voorstel suggereert verbeteringen om het huidige sociale tariefsysteem te hervormen. Dit zijn de belangrijkste punten:

  • Conditioneer de toekenning van het sociaal tarief op basis van inkomenscriteria, naast de toekenning op basis van sociale status, eventueel verwijzend naar de criteria die worden gehanteerd voor begunstigden van verhoogde wederzijdse tussenkomst (BIM).
  • Ontwikkel instrumenten om de financiële situatie van huishoudens nauwkeuriger te beoordelen, om zo het tijdsverloop tussen de perceptie van het inkomen en de bevestiging ervan door de belastinglijst te verkleinen.
  • Informeer de huishoudens die op basis van hun inkomen in aanmerking komen voor het sociaal tarief per post, met een aanvraagformulier en een beëdigde verklaring, en bied hulp bij het invullen van dit formulier, bijvoorbeeld met de hulp van het OCMW.
  • Maatregelen nemen om inactiviteitsvallen te vermijden, waarbij een consument zijn recht op het sociaal tarief zou kunnen verliezen als hij weer aan het werk gaat.
  • Voer een degressief systeem in voor de toekenning van het sociale tarief, waarbij de uitkering geleidelijk afneemt wanneer het gezinsinkomen een bepaald plafond overschrijdt.
  • Houd bij de hervorming van het sociaal tarief rekening met het aantal leden van het huishouden, wat een impact zou hebben op het toepasselijke inkomensplafond.
  • Bied een forfaitaire compensatie aan aan huurders uit de particuliere markt die in aanmerking komen voor het sociaal tarief, maar die in gebouwen wonen zonder aparte energiemeters.
  • Een overeenkomst sluiten met de Gewesten om de installatie van zonnepanelen aan te bieden aan begunstigden van het sociale tarief en daartoe geavanceerde bijstand te verlenen.
  • Een samenwerking tot stand brengen tussen de federale overheid en de Gewesten om de energiearmoede te bestrijden door te focussen op voldoende inkomen en energiezuinige woningen.
  • De hervorming van het sociaal tarief moet aan de Tweede Kamer worden voorgelegd met het oog op de invoering van de nieuwe maatregelen op 1 januari 2024.

3. Voorstel voor een resolutie betreffende de hervorming van het sociale tarief voor energie
VLAAMS BELANG

Dit voorstel heeft tot doel verschillende aspecten van het huidige sociale tariefstelsel te verbeteren. De federale regering wordt gevraagd dit systeem langs de volgende lijnen te hervormen:

  • Invoer van inkomenscriteria naast de statussen voor de toekenning van het sociaal tarief, waardoor een categorie van begunstigden ontstaat die in aanmerking komen voor een degressief regime op basis van het netto belastbaar inkomen van het huishouden, volgens de BIM-inkomensplafonds van het RIZIV.
  • Beperk het sociale tarief tot de gemiddelde verbruiksquota die jaarlijks bij koninklijk besluit worden vastgesteld, afhankelijk van het aantal leden van het huishouden en het type verwarming, om verspilling te voorkomen en de vermindering van het energieverbruik te motiveren.
  • Instellen van afnemende quota voor begunstigden van sociale tarieven op basis van hun referentie-inkomen, om terugkeer naar werk niet te ontmoedigen.
  • Richt een instantie op die verantwoordelijk is voor onderzoek naar inkomen, gezinssituatie en type verwarming om dit systeem toe te passen.
  • Informeer huishoudens over de mogelijkheid om het sociaal tarief op basis van inkomen aan te vragen.
  • Evalueer het mechanisme voor het vaststellen van de marginale prijs om de energierekening zoveel mogelijk te verlagen.

Het advies van de CREG over deze voorstellen

De CREG heeft zich uitgesproken over deze drie voorstellen, die volgens haar een gemeenschappelijk verzoek delen: het hervormen van het systeem van sociale tarieven door er een inkomenscriterium in op te nemen, mogelijk in lijn met de RIZIV-plafonds voor begunstigden van de verhoogde interventie. Zij verwijst naar haar advies (A)2530 uit 2023, waarin zij deze aanpak al steunde voor een aantal elementen die aanwezig zijn in deze hervormingsvoorstellen. Het doel is om huishoudens te bereiken die het meest blootgesteld zijn aan inflatie en de risico's van energiearmoede (eerste inkomenskwartiel) door het recht te openen op het sociale tarief op basis van een inkomenscriterium voor het huishouden. De CREG raadt echter aan om naast de bestaande sociale criteria een inkomensplafond (RIZIV-plafond) toe te voegen om de begunstigden van het sociaal tarief beter te kunnen targeten en de kosten voor de Staat in de hand te houden. De tijdelijke uitbreiding van het sociale tarief naar BIM heeft sinds 1 januari 2022 geleid tot een verdubbeling van het aantal begunstigden en, bijgevolg, van de kosten van het sociale tarief, gedeeltelijk gefinancierd door de Staat via speciale inkomsten.

De CREG is voorstander van de invoering van een systeem van verlaagde sociale tarieven, gebaseerd op het inkomen, met het oog op een grotere eerlijkheid, maar wijst op de operationele grenzen van een dergelijk systeem dat eerst een federale databank vereist die het mogelijk maakt om begunstigden aan inkomenscategorieën te koppelen. Hoewel het in ontwikkeling is, blijft de operationele datum van deze basis onbekend.

Een systeem dat gedifferentieerd is op basis van het aantal leden van het huishouden of het type verwarming zou eerlijker zijn tussen de begunstigden, maar wordt momenteel geconfronteerd met operationele problemen die een zware administratieve last met zich mee zouden brengen, zodat het nog niet haalbaar is.

De CREG steunt de invoering van een sociale tariefpremie voor begunstigden op basis van hun statuut, maar die er om technische redenen niet van kunnen genieten (collectieve meters). In haar adviezen (A)2647 van 21 september 2023 en (A)2776 van 21 maart 2024 heeft zij aangedrongen op de inwerkingtreding van deze bonus op 1 juli 2024.

Ten slotte ondersteunt de CREG voorstellen die de samenwerking tussen de federale overheid en de gewesten aanmoedigen bij de installatie van fotovoltaïsche panelen en de strijd tegen energiearmoede, en tegelijkertijd het respect voor het delen van vaardigheden garanderen.

De laatste twee resoluties zijn van mening dat het sociale tarief in bepaalde situaties “huishoudens kan ontmoedigen om terug te keren naar de arbeidsmarkt”, waarbij de CREG deze elementen van politieke aard beoordeelde, maar gaf daarop geen commentaar.

 Conclusie

Tot slot is de CREG voorstander van een hervorming van het sociaal tarief om de doeltreffendheid ervan te verbeteren. In haar twee hierboven aangehaalde adviezen (A)2530 en (A)2781 geeft zij nauwkeurige aanwijzingen om dit te bereiken en spreekt zij zich op verzoek van de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers uit over de drie genoemde hervormingsvoorstellen. We zullen moeten wachten tot de volgende legislatuur voordat we ons een hervorming van het sociaal tarief kunnen voorstellen en hopen dat daarin rekening zal worden gehouden met de argumenten van de CREG.


[1] De CREG schatte hun aantal op 916.904 voor elektriciteit en 574.661 voor gas op 31 december 2021.

[2] Verslag uit 2022 van de Nationale Bank van België “Preambule, Economische en financiële ontwikkelingen, regelgeving en prudentiële controles”, pp.102 en 103, https://www.nbb.be/fr/articles/rapport-2022-developpements-economiques-et-financiers

[3] De barometer, gepubliceerd in 2024, heeft betrekking op het jaar 2022. Het document is online beschikbaar op: https://kbs-frb.be/fr/barometre-de-la-precarite-energetique-2024

De hoorzitting van Pascale Taminiaux is te bekijken op https://www.dekamer.be/media/index.html?language=fr&sid=55U4821

[4] [3] VERGEET, “Een Europese vergelijking van elektriciteits- en aardgasprijzen voor particuliere, kleine professionele en grote industriële consumenten”, Mei 2023, p.327, gezien op  www.creg.be.

[5] UNIA, MYRIA, De Federale Dienst voor de Strijd tegen Armoede, Precariteit en Sociale Uitsluiting, “Opinie nr. 324 betreffende het sociale tarief”, 10 maart 2023, www.unia.be.

[6] Bekijk hier de plafonds: https://www.inami.fgov.be/fr/themes/soins-de-sante-cout-et-remboursement/facilites-financieres/intervention-majoree-plafonds-des-revenus

Deel dit artikel

Meer artikels

2024-12-05-Tarif-Social_2023-2024
2024-11-15_DecouplagePrixEnergieBourse

Hulpmiddelen

Infor GasElek biedt u verschillende tools

De lente komt van binnenuit